İltihab nədir?
İltihab (lat. inflammatio) yerli və ümumi patoloji prosess, və ya patoloji qıcıq və təsirlərin nəticəsində orqanizmin hüceyrə strukturlarının zədələnməsinə qarşı bir reaksiyadır. Normal halda immun sisteminin hüceyrələri toxuma hüceyrələrinin bütün hissələrində səpələnmiş vəziyyətdə olur. Əgər orqanizmin müəyyən sahəsində yoluxma mərkəzi yaranırsa immun sisteminin hüceyrələri və onların sintez etdikləri faktorlar həmin sahədə cəmlənirlər. Bunu təmin edən proseslərə ilktihab reaksiyaları deyilir. İltihab prosesi üçün 3 əsas əlamət xarakterikdir:
1. yoluxmuş sahənin qanla təchizatının güclənməsi
2. endotelial hüceyrələrin yığılması nəticəsində kapilyarların keçiriciliyinin artması
3. leykositlərin venullardan (venoz kapilyarlardan) yoluxma sahəsinə doğru miqrasiyası. İltihabın ilk mərhələlərində buraya neytrofillər, sonra isə monositlər və limfositlər toplanırlar.
Yoluxmanın tipindən asılı olaraq patogenə qarşı müxtəlif cür immunoloji reaksiyalar yaranır: 1. Hüceyrəxarici patogenlərə yoluxma zamanı immun sisteminin mübarizəsi bilavasitə bu patogenlərin məhv olmasına və onların toksiki məhsullarının təsirinin neytrallaşdırılmasına yönəlir. Bu prosesdə əsas işi komplement sistemi və faqositar hüceyrələr yerinə yetirir. Anticisimlər isə köməkçi və neytrallaşdırıcı funksiyanı yerinə yetirir. Hüceyrədaxili patogenlərə qarşı mübarizənin isə 2 alternativ üsulu mövcuddur: 1. Yoluxmuş hüceyrənin T sititoksiki limfositlərlə məhvi 2 . T helperlər tərəfindən makrofaqların aktivləşdirilməsi.
Qədim Roma yazıçısı Avl Korneliy Sels ilk dəfə iltihabın xarici əlamətlərini təsvir etmişdir:
• lat. rubor — “qızartı”, qızarma, eritema
• lat. tumor — “şiş”, şişginlik
• lat. calor — “hərarət”, yerli (nahiyyənin) hərarətin(in) qalxması
• lat. dolor — “ağrı”, nahiyyədə ağrılar
Doplin Klavdi Qalen (eramızın 130-200 cü illəri) bu əlamətlərə lat. functio laesa — funksional pozğunluğu əlavə etmişdir. İltihabi prosses gedişatına görə 3 cürdür:
• Kəskin gedişli — 2 həftəyə qədər,
• Yarım kəskin gedişli — 1 aya qədər,
• Xroniki gedişli — uzun müddətli və ya ömürlük. Prosses dövri olaraq kəskinləşir və sakitləşir.
İstənilən iltihab inkişafəna görə mütləq olaraq 3 mərhələdən keçir:
• Alterasiya — toxuma və höceyrələrin zədələnməsi,
• Ekssudasiya — ifrazat. Orqan və toxumaların damar divarlarından qan mayesi və hüceyrələrinin iltihab nahiyyəsinə süzülərək yığılması,
• Proliferasiya — məhsuldar mərhələ. Bu zaman iltihab baş vermiş nahiyyədə hüceyrələrin bölünməsi prossesi sürətlənərək zədələnmiş toxumalar bərpa olunmağa başlanır.
