Qaraciyərin piy distrofiyası nədir?
Qaraciyərin piy distrofiyası (steatoz) hepatositlərdə (qaraciyər hüceyrələrində) piy kütləsinin həddindən artıq yığılması ilə xarakterizə olunan xəstəlikdir.
Qaraciyərin piy distrofiyasının sinonimləri:
-
Qaraciyərin piy distrofiyası – Qaraciyər hepatozu.
-
Qaraciyərin piylənməsi – Qaraciyər steatozu.
Bu anlayışlar eyni patoloji vəziyyəti əks etdirir.
Qaraciyərin piy distrofiyasının səbəbləri
Bütün sağlam insanlarda qaraciyər toxumasında az miqdarda piy hüceyrəsi olur. Onların payı təxminən 5% təşkil edir. Əgər miqdarı 10 faizdən çox olarsa, piy distrofiyasından danışırlar. İnkişaf etmiş patologiyada piyin miqdarı 50 faizdən çox ola bilər.
Qaraciyər piy distrofiyasının əsas səbəbləri:
- Uzun müddətli qaraciyərin toksiki maddələrə məruz qalması:
- spirtli içkilərin həddindən artıq qəbulu səbəbiylə (spirtli steatoz);
- qaraciyərə toksik təsir göstərən dərmanların uzun müddətli istifadəsi.
- Mübadilə prosesləri pozulması:
- böyrəküstü vəzinin hiperfunksiyası;
- qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri;
- şəkərli diabet;
- piylənmə.
- Yanlış qidalanma:
- qaraciyər üçün böyük bir yük olan yağlı və şirin qidalara həddindən artıq ehtiras;
- mədəaltı vəzi və ya bağırsaqda iltihab prosesinin xroniki forması;
- qeyri-müntəzəm yeməklər, uzunmüddətli ciddi pəhrizlər, qida ilə birlikdə zülalların, vitaminlərin və mineralların qeyri-kafi qəbulu;
- müntəzəm həddindən artıq yemək.
- Tənəffüs yollarının patologiyalarında və ya ürək-damar xəstəliklərində müşahidə oluna bilən orqanizmin toxumalarına oksigenin kifayət qədər çatdırılmaması.
Xəstəliyin inkişafının patogenezi müxtəlif yollarla davam edə bilər. Beləliklə, xəstəliyin iki etioloji səbəbi ola bilər.
- Birinci halda, yağ orqanizmə çox miqdarda daxil olur və qaraciyərdə toplanır:
- həddindən artıq yağlı qidalar səbəbindən;
- qidada çox miqdarda karbohidratlar olduğuna görə (karbohidratlar yağ turşularının əmələ gəlməsini stimullaşdırır);
- qaraciyərdə qlükoza ehtiyatlarının istehlakının artması ilə əlaqədar olaraq, orqanizm bədənin digər bölgələrindən yağ ehtiyatlarını çəkir və onları qaraciyər toxumalarına yerləşdirir;
- anemiya ilə baş verə bilən yağ oksidləşməsinin azalması səbəbindən metabolik pozğunluqlar;
- hipofiz xəstəlikləri, travmatik beyin xəsarətləri və ya şəkərli diabeti olan xəstələrdə somatotropinin istehsalının artması ilə əlaqədar.
- İkincisi, bəzi hallarda yağ istehlak edilmir və qaraciyəri tərk etmir:
- artıq yağların çıxarılmasına kömək edən nəqliyyat zülallarının çatışmazlığı ilə (xroniki alkoqoliklərdə, orqanizmdə protein çatışmazlığı ilə əlaqədar);
- orqanizmdə protein sintezinin irsi çatışmazlığı faktoru;
- qaraciyərin zəhərli maddələrlə xroniki zədələnməsi ilə (alkoqoliklərdə, narkomanlarda, bədxassəli xəstəliklərdə).
Qaraciyərin piy distrofiyasının əlamətləri
Problem ondadır ki, xəstəlik uzun müddət özünü göstərmir. Məsələn, ilkin mərhələlərdə, qaraciyər toxumasında yağ yenicə yığılmağa başlayanda, piy degenerasiyasının xarici əlamətləri müşahidə olunmur.
Patologiyanın inkişafının ikinci mərhələsində yağ “damcıları” böyüyür, birləşməyə meyllidir, bu da hepatositlərin nekrozuna səbəb olur. Yalnız bu andan xəstəliyin ilk əlamətləri görünməyə başlayır:
- zəiflik hissi;
- bəzən – ürəkbulanma tutmaları;
- qaraciyər nahiyəsində ağırlıq hissi;
- qaz əmələ gəlməsinin artması;
- yağlı qidalara qarşı nifrət;
- qarında ağırlıq hissi;
- səbəbsiz sağ qabırğaaltı nahiyədə ağrı.
Sirrozun xəbərçisi sayılan üçüncü mərhələdə qaraciyər toxumasının məhv edilməsi prosesi başlayır. Bunun əvəzinə birləşdirici toxuma böyüyür, bu da qaraciyər funksiyasının pisləşməsinə və öd ifrazının pozulmasına səbəb olur. Bu dövrdə aşağıdakı simptomlar baş verə bilər:
- gözlərin sklerasının saralması;
- dərinin sarılığı;
- ürəkbulanma və qusma;
- dəridə səpgilərin peyda olması.
Bundan əlavə, immunitetin zəifləməsi qeydə alınır, bu da yoluxucu xəstəliklərə qarşı həssaslığın artmasına səbəb ola bilər.
Qaraciyərin piy distrofiyası niyə təhlükəlidir?
Qaraciyərin piy distrofiyası xəstəliyi müalicə olunmazsa, o zaman qaraciyər toxumasının nekrozu və sirrozu inkişaf edə bilər.
Qaraciyərin piy distrofiyasını müalicə etmək olarmı?
Qaraciyərin piy distrofiyası xəstəliyinə qarşı birbaşa təsir edən dərmanlar yoxdur. Bu vəziyyətdə dərman müalicəsinin məqsədi risk faktorlarını aradan qaldırmaq və ya azaltmaqdır. Terapiyanın əsas istiqamətləri: Xolesterin səviyyəsini aşağı salmaqdır. Amma bəzi dərman bitkiləri var ki, qaraciyərə qoruyucu təsir göstərir və əlavə piylərdən azad olmağa kömək edir.
Qaraciyərin piy distrofiyasını necə müalicə etmək olar?
Xəstəliyin müalicəsi qeyri-dərman terapiyası və dərmanlardan ibarət kompleks bir formada həyata keçirilir. Qeyri-farmakoloji üsullara müalicəvi bitki çayları, pəhriz qidası, bədən çəkisinin tənzimlənməsi, müntəzəm fiziki fəaliyyət kimi tədbirlər daxildir. Dərman müalicəsi hepatoprotektorların qəbulundan ibarətdir.
Qaraciyərin piy distrofiyasında nə yemək olmaz?
Qadağan olunmuş məhsullar:
- qatı bulyonlar;
- çiy soğan, sarımsaq, acı bibər;
- yağlı balıq və ət növləri;
- noxud, lobya, paxla, mərci;
- konservləşdirilmiş və hisə verilmiş məhsullar;
- tərəvəzlərdən – pomidor, turp;
- yağlı süd məhsulları;
- içkilərdən – qazlı və soyudulmuş, qəhvə, kakao.
Evdə şəraitində qaraciyəri piylərdən necə təmizləmək olar?
Tərəvəz şirələri (kök, çuğundur və xiyar) qaraciyərə faydalı təsir göstərir. Həftə ərzində 2 gün yalnız bu tərəvəzlərdən istifadə etmək kifayət edəcəkdir. Təmizləmə zamanı spirtli içkilər ət məhsulları və şirniyyatlar tamamilə istisna edilməlidir.
Niyə qaraciyərdə piy yığılır?
Qaraciyərin piylənməsinin ən çox görülən səbəbləri həddindən artıq yemək, yağlı qida məhsulları, karbohidratlarla zəngin qidalar və spirtli içki qəbul etməkdir.
Qaraciyərin piy distrofiyası zamanı ac qalmaq olarmı?
Ac qalmaq olmaz, əks halda orqanizm qana və qaraciyərə çoxlu sərbəst yağ turşularını “buraxacaq”. Bu, vəziyyətin pisləşməsinə və hətta iltihabın (steatohepatit) inkişafına səbəb ola bilər.
Qaraciyərin piy distrofiyası zamanı harada ağrıyır?
Qaraciyərin piy distrofiyasınin 3-cü mərhələsində sağda qabırğaaltı nahiyədə kəskin və ya küt ağrılar qeyd olunur.
Bu kimi əlamətlər müşayiət olunur:
- iştahasızlıq və ağızda acılıq;
- skleranın və dərinin saralması;
- qaraciyərdə ağırlıq hissi;
- bədən temperaturunun artımı;
- ümumi halın pisləşməsi.
Ultrasəsdə piy distrofiyasını görmək mümkündürmü?
Təəssüf ki, ultrasəs üsulu piy distrofiyasının mərhələsini, həmçinin qaraciyərdə sirroza səbəb olan dəyişiklikləri (fibroz) müəyyən etməyə imkan vermir. Odur ki, USM-də aşkarlanan dəyişikliklər görünərsə fibroz və steatozun mərhələsinin müəyyən (qaraciyər toxumasında piylərin miqdarını) etmək üçün qaraciyərin fibroskanını etmək tövsiyə olunur.
Qaraciyərin piy distrofiyası zamanı kərə yağı qəbul etmək olarmı?
Kərə yağının aşağı ərimə nöqtəsi var ki, bu da onu mədə-bağırsaq traktında asanlıqla həzm olunan maye halına gətirir. Ona görə də az miqdarda təbii kərə yağı qaraciyər və öd kisəsi xəstəliklərində qəbul etmək olar.
Hansı analiz qaraciyərin piy distrofiyasını göstərir?
Qanın biokimyəvi analizinin parametrləri öyrənilir. Məsələn, AST, ALT, qamma-glutamil transpeptidaza, qələvi fosfataza, ümumi bilirubin, birbaşa bilirubin. Bu testlərdə bir qədər artım müşahidə oluna bilər.
